Afyon İş Hukuku
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşeli bir düzen değildir. Dostluk, cemiyet süresince insanların hakikat nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Adalet kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurunmak, maşeri ömürın gerçekleşmesini bulmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin alınsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesinlikle akıllıca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanların tasarruf ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte haklar, in davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzen, bir bütündür.” İnsan-in, in-doğa ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence altına kızılınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birhayli kuruntu ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan fikirlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini bulmak için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve seçimın kâffesidür. Henüz münteşir bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş maşeri evetşama düzenidir. Dostluk Lügat Fehvaı Dostluk kelimesi Arabi “kazanç” kökünden gelir ve kazanç kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazanç” kelimesinin çoğşanlı “ah’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na nazaran haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet valörında da kullanılır. Yol Fehvaı Dostluk dönemden döneme değiştiği bağırsakin hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi süresince baz olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri bap meydan kısmına Özel Dostluk, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki tarafından güvenceye kızılınmış ve cebri yaptırımlara iye olmasıdır. Dostluk kuralları in davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun valör yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde emsal nitelikteki tüm durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak bağırsakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve para cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları gibi daha bir haklar dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasal fikirleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanların barış ve güvenlik süresince bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun tatbik amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet süresince yaşayan insanların, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın binasından meydana gelen gereksinimlerinı alınlamaya çkızılışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni ömürın baz gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın saf binasına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına oranlı yapmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de sınırlanmışdır; iktisadi gereksinimlara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir kombinezon altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak başlıca kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yapmak üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet valörında şahsi bir özelliği deyimler. Insan her hengâm haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni döndürmek uğrunda kalıcı ve değişmez bir çaba gösterir. İşte bu tasarruf ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mazmunı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar meydanında hukuki valör olarak söz konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Topluluk bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini bağırsakaziz kurallar tümü olarak haklar, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek durumunda bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; gerek bulunan düzeni gözetmek, gerekse onu değiştirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her hengâm adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta alınmıza kurulu haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar valörında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan haklar düzenlerinin kendisine oranlı olup olmadığı açısından bir valör ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi alınlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşama uyacak, hem de bu maşeri ömürın barış süresince sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü esenlamaya çkızılışacaktır.
